ถ้ำน้ำลอด หรือ ถ้ำลอด อยู่ในความดูแลของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าลุ่มแม่น้ำปาย มีสถานที่น่าสนใจคือ "ถ้ำลอด" ซึ่งมีลำห้วยชื่อ น้ำลาง ไหลลอดภูเขาไปทะลุออกอีกด้านหนึ่ง ทำให้เกิดเป็นถ้ำที่มีหินงอกหินย้อยสวยงาม เป็นถ้ำเก่าแก่ จากการพบเครื่องมือเครื่องใช้โบราณในถ้ำ สันนิษฐานได้ว่ามีอายุประมาณ 2,000 ปีมาแล้ว

ภายในถ้ำ ความยาวประมาณ 1 กิโลเมตร ประกอบด้วยห้องโถงใหญ่อีก 3 ห้อง เรียกชื่อต่าง ๆ กัน ได้แก่

• ถ้ำเสาหินหลวง เป็นถ้ำกว้างใหญ่ มีหินงอกหินย้อยสวยงามมากมาย ตรงกลางห้องโถงมีแท่งหินงอกหินย้อยขนาดใหญ่เป็นจุดเด่น

• ถ้ำตุ๊กตา มีหินงอกเป็นปุ่มปมเล็ก ๆ คล้ายตุ๊กตาตั้งเรียงรายอยู่มากมาย และด้านหนึ่งของผนังถ้ำยังปรากฏภาพเขียนสมัยก่อนประวัติศาสตร์

เมื่อถึงบริเวณปากทางเข้าถ้ำ นักท่องเที่ยวส่วนใหญ่ก็จะเข้าใจว่าทำไมถ้ำแห่งนี้ชื่อว่า “ถ้ำน้ำลอด” นั่นเป็นเพราะถ้ำแห่งนี้มีสายน้ำไหลผ่านตั้งแต่ทางเข้าถ้ำไปจนถึงถ้ำสุดท้ายที่อยู่ภายใน

โพรงแห่งนี้มีความยาวกว่า 500 เมตร กว้าง 20 เมตร สูง 50 เมตร สายน้ำกัดเซาะโพรงถ้ำนี้มากกว่าล้านปี ก่อเกิดเป็นถ้ำใหญ่ ๆ ถึง 3 แห่ง ได้แก่ ถ้ำเสาหิน, ถ้ำตุ๊กตา, และ ถ้ำผีแมน เส้นทางท่องเที่ยวทั้ง 3 ถ้ำ ต้องอาศัยการนั่งแพเข้าไป

• ถ้ำน้ำลอด ตั้งอยู่บริเวณหลักกิโลเมตรที่ 141 จากเส้นทางหลวง 1095 (ปาย–ปางมะผ้า) เลี้ยวขวาเข้าไปประมาณ 9 กิโลเมตร ตรงไปจนสุดทางจะพบถ้ำน้ำลอด ซึ่งอยู่ในความดูแลของ ศูนย์ศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่าถ้ำน้ำลอด

• สวมรองเท้าสำหรับล่องเรือและเดินถ้ำ

• นำไฟฉายและอุปกรณ์กันน้ำ

• ควรมีเสื้อผ้าและรองเท้าที่เหมาะสมกับสภาพแวดล้อมชื้น

• เคารพธรรมชาติและชุมชนท้องถิ่น

• ช่วงฤดูหนาวและฤดูแล้งเหมาะแก่การเข้าชม

ค่าธรรมเนียมเข้าชม:

• ประมาณ 50–100 บาท ขึ้นอยู่กับบริการล่องเรือ

เวลาเปิดทำการ:

• 08:00 – 17:00 ทุกวัน