ปราสาทหินพนมวัน (Phanom Wan Sanctuary) เป็นโบราณสถานสำคัญที่แสดงถึงอิทธิพลของอารยธรรมขอมในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทย มีการสันนิษฐานว่าก่อสร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 โดยมีจุดประสงค์เริ่มแรกเพื่อเป็นเทวาศรม หรือศาสนสถานในศาสนาฮินดู ลัทธิไศวนิกาย เพื่อบูชาพระศิวะ ก่อนที่จะมีการเปลี่ยนแปลงให้เป็นพุทธสถานในยุคหลัง (สมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7)

ลักษณะทางสถาปัตยกรรมและแผนผัง

ปราสาทแห่งนี้มีแผนผังคล้ายกับปราสาทหินพิมาย แต่มีขนาดเล็กกว่า และตั้งอยู่หันหน้าไปทางทิศตะวันออกเช่นเดียวกับปราสาทขอมส่วนใหญ่ โครงสร้างหลักประกอบด้วย:

• ปรางค์ประธาน (Prasat Pradhan): เป็นอาคารหลัก สร้างด้วยหินทราย มีฐานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสและยอดเป็นชั้นลดหลั่น ภายในประดิษฐาน พระพุทธรูปปางประทานอภัย ศิลปะสมัยอยุธยา ซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญที่ชี้ให้เห็นถึงการปรับเปลี่ยนจากเทวาลัยเป็นวิหารทางพระพุทธศาสนา

• ฉนวนทางเดิน (Antarala): คือทางเชื่อมระหว่างปรางค์ประธานกับ มณฑป ด้านหน้า ซึ่งทำหน้าที่เป็นพื้นที่สำหรับการประกอบพิธีกรรมทางศาสนา

• ระเบียงคด (Galleries): สร้างด้วยหินทรายและศิลาแลง ล้อมรอบ บริเวณปราสาททั้งสี่ด้าน โดยมี โคปุระ (ซุ้มประตู) เป็นทางเข้าออกทั้งสี่ทิศ โคปุระด้านทิศตะวันออกเป็นทางเข้าหลัก

• ปรางค์น้อย (Prasat Noi): ตั้งอยู่บริเวณด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ของปรางค์ประธาน สร้างด้วยหินทรายสีแดง ปัจจุบันเหลือเพียงส่วนฐาน

• กำแพงแก้วและคูน้ำ: มี กำแพงแก้ว ล้อมรอบชั้นนอกสุด และมี คูน้ำ ขนาบล้อมกำแพงอีกชั้นหนึ่งตามแบบแผนของศาสนสถานขอม

ศิลปะและลวดลาย

รูปแบบศิลปะของปราสาทหินพนมวันจัดอยู่ในศิลปะขอมแบบ บาปวน (Baphuon Style) ซึ่งรุ่งเรืองในช่วงพุทธศตวรรษที่ 16 โดยมีจุดเด่นคือ:

• ทับหลังและหน้าบัน: มีการแกะสลักลวดลายที่งดงาม เช่น ทับหลัง เหนือโคปุระด้านทิศตะวันออก มีภาพสลัก พระอินทร์ทรงช้างเอราวัณ ซึ่งเป็นลวดลายที่นิยมในศิลปะขอม

• การใช้สถาปัตยกรรมผสม: โครงสร้างหลักใช้ หินทราย เป็นส่วนใหญ่ แต่มีการใช้ ศิลาแลง เสริมในส่วนของระเบียงคดและกำแพงบางส่วน ทำให้เห็นถึงเทคนิคการก่อสร้างและการใช้วัสดุที่หลากหลาย

ความสำคัญทางประวัติศาสตร์

ปราสาทหินพนมวันมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ในฐานะเป็นจุดเชื่อมต่อเส้นทางคมนาคมและเส้นทางศาสนาที่สำคัญในอดีต นอกจากนี้ ยังเป็นส่วนหนึ่งของ กลุ่มศาสนสถานขนาดใหญ่ ที่กระจายตัวอยู่ในบริเวณอีสานใต้ โดยเฉพาะในฐานะที่ตั้งอยู่บนเส้นทางที่เชื่อมโยงระหว่างปราสาทหินพิมายและเมืองพระนคร (นครวัด/นครธม)

ปัจจุบัน ปราสาทหินพนมวันได้รับการบูรณะและดูแลโดยกรมศิลปากร และเป็นแหล่งเรียนรู้ทางประวัติศาสตร์และสถาปัตยกรรมที่สำคัญของจังหวัดนครราชสีมา

• การเดินทาง: จากตัวเมืองนครราชสีมาใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 2 (นครราชสีมา-ขอนแก่น) ระยะทางประมาณ 15 กม. จะมีทางแยกขวามือมีป้ายบอกทางแล้วเลี้ยวขวาไปตามทางราดยางอีก 5 กม.

• ควรเดินทางด้วยรถยนต์ส่วนตัวจะสะดวกที่สุด

• ปราสาทมีบรรยากาศเงียบสงบและไม่พลุกพล่าน ทำให้เดินชมและถ่ายรูปได้ง่าย

• ควรมาในช่วงเช้าหรือเย็นเพื่อหลีกเลี่ยงอากาศร้อน

• ศึกษาประวัติศาสตร์ของปราสาทมาก่อนเพื่อเพิ่มอรรถรสในการเยี่ยมชม

ค่าเข้าชม:

• ชาวไทย: 10 บาท

• ชาวต่างชาติ: 50 บาท (ข้อมูลอาจมีการเปลี่ยนแปลงตามประกาศของกรมศิลปากร โปรดตรวจสอบกับเจ้าหน้าที่กรมศิลปากร ณ สถานที่อีกครั้ง)

เวลาเปิดปิดทำการ:

• เปิดให้เข้าชมทุกวัน ไม่เว้นวันหยุดราชการ ตั้งแต่เวลา 07.00 น. - 16.30 น.