ปราสาทบ้านถนนหัก (Prasat Ban Thanon Hak) จัดเป็นศาสนสถานขนาดเล็กในวัฒนธรรมขอมโบราณ สร้างขึ้นด้วยวัสดุหลักคือ ศิลาแลงผสมผสานกับหินทราย ซึ่งเป็นลักษณะที่พบได้ทั่วไปในกลุ่มปราสาทที่สร้างขึ้นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 15–16 หรือราวสมัยบาปวนตอนต้น โดยมีอายุร่วมสมัยกับปราสาทอีกหลายแห่งในแถบอีสานใต้ ปราสาทแห่งนี้เป็นเทวสถานในศาสนาฮินดู ลัทธิไวษณพนิกาย (Vaishnavism) ซึ่งเป็นลัทธิที่นับถือพระวิษณุ (พระนารายณ์) เป็นเทพเจ้าสูงสุด

ผังของปราสาทประกอบด้วย ปรางค์ประธาน ที่ตั้งอยู่ตรงกลางบนฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสย่อมุม ปรางค์นี้หันหน้าไปทางทิศตะวันออกตามคติความเชื่อ และมีส่วนประกอบหลักคือห้องครรภคฤหะ (ห้องศักดิ์สิทธิ์ที่ประดิษฐานรูปเคารพ) ตัวปรางค์ประธานล้อมรอบด้วย กำแพงแก้ว หรือแนวกำแพงศิลาแลง และมี โคปุระ (ซุ้มประตูทางเข้า) เพียงสองด้านคือด้านทิศตะวันออกและทิศตะวันตกเท่านั้น ส่วนอีกสองด้านจะเป็นกำแพงทึบ รูปแบบสถาปัตยกรรมที่เรียบง่ายแต่แข็งแรงนี้บ่งชี้ถึงยุคที่กำลังพัฒนาของอาณาจักรขอมก่อนถึงยุครุ่งเรืองสูงสุด สิ่งที่น่าสนใจคือสภาพปัจจุบันที่เหลือเพียงส่วนฐานรากและแนวกำแพงเท่านั้น เนื่องจากตัวเรือนปราสาทน่าจะพังทลายลงตามกาลเวลาและถูกรื้อถอนไปบางส่วน

สิ่งที่ทำให้ปราสาทบ้านถนนหักมีความสำคัญโดดเด่นอย่างยิ่งคือการค้นพบวัตถุโบราณล้ำค่าในช่วงของการขุดแต่งบูรณะ ในปี พ.ศ. 2525 โดยกรมศิลปากร ได้มีการขุดค้นพบ กรุเครื่องประดับทองคำ จำนวนมากและอยู่ในสภาพที่สมบูรณ์อย่างน่าทึ่ง ประกอบด้วยกำไลทองคำ ต่างหูทองคำ สร้อยทองคำ และเครื่องประดับอื่นๆ ที่มีฝีมือประณีตและซับซ้อน การค้นพบกรุทองคำครั้งนี้บ่งชี้ถึงความมั่งคั่งและความสำคัญทางศาสนาของชุมชนในพื้นที่นี้ในอดีต ปัจจุบันโบราณวัตถุล้ำค่าเหล่านี้ได้ถูกนำไปเก็บรักษาและจัดแสดงอยู่ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย ซึ่งอยู่ไม่ไกลจากแหล่งโบราณคดีนี้มากนัก ทำให้ปราสาทบ้านถนนหักเป็นแหล่งข้อมูลสำคัญในการศึกษาประวัติศาสตร์ศิลปะและเศรษฐกิจของอาณาจักรขอมในบริเวณที่ราบสูงโคราช.

• การเดินทาง: การเดินทางที่ดีที่สุดคือโดยรถยนต์ส่วนตัว เนื่องจากปราสาทตั้งอยู่ในอำเภอหนองบุญมาก ซึ่งอยู่ห่างจากตัวเมืองนครราชสีมาพอสมควร โดยใช้เส้นทางมุ่งหน้าไปทางอำเภอหนองบุญมาก และปราสาทจะตั้งอยู่ภายในพื้นที่ของวัดบ้านถนนหัก

• ควรศึกษาข้อมูลทางประวัติศาสตร์ของปราสาทมาก่อนล่วงหน้า เพื่อให้เข้าใจถึงความสำคัญของซากฐานที่เหลืออยู่

• ควรเดินทางในช่วงเช้าหรือเย็นเพื่อหลีกเลี่ยงความร้อนจัด

• สถานที่ตั้งอยู่ในเขตวัด ควรแต่งกายสุภาพ

• หากสนใจโบราณวัตถุที่ค้นพบจากปราสาทแห่งนี้ สามารถไปเยี่ยมชมได้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย ซึ่งเป็นสถานที่เก็บรักษา

ค่าเข้าชม:

• ไม่มีค่าเข้าชม

เวลาเปิดปิดทำการ:

• สามารถเข้าชมได้ในช่วงเวลากลางวัน หรือตามเวลาเปิด-ปิดของวัดบ้านถนนหัก