น้ำตกทีลอซู (Thi Lo Su Waterfall) เป็นน้ำตกหินปูนขนาดใหญ่ที่ไหลลงมาจากหน้าผาสูงชันกว่า 250–300 เมตร ด้วยปริมาณน้ำที่ไหลแรงตลอดปี ทำให้เกิดเสียงดังกึกก้องตามธรรมชาติ คำว่า “ทีลอชู” ในภาษาปกาเกอะญอ หมายถึง “น้ำไหลตกลงมาอย่างแรงปะทะพื้นเบื้องล่าง” แต่มีการเรียกคลาดเคลื่อนเป็น “ทีลอซู” ซึ่งต่อมาถูกแปลความหมายผิดว่า “น้ำตกดำ” แม้แท้จริงแล้วคำว่า “ซู” มิได้ออกเสียงตรงกับคำว่า “ดำ” แต่อย่างใด

ตัวน้ำตกตั้งอยู่ในผืนป่าดิบชื้นของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง ห่างจากที่ทำการเขตฯ ประมาณ 3 กิโลเมตร ต้องเดินตามเส้นทางศึกษาธรรมชาติประมาณ 1.5 กิโลเมตร ผ่านป่าไผ่ ป่าเบญจพรรณ และดอกกระเจียวที่ผลิบานเป็นช่วงๆ ตลอดเส้นทางมีป้ายให้ความรู้เกี่ยวกับพืชพรรณและระบบนิเวศ ปลายทางจะพบละอองน้ำฟุ้งกระจายทั่วโขดหิน มองเห็นสายน้ำไหลลงมาจากหน้าผาหินปูนกว้างกว่า 500 เมตรท่ามกลางป่าครึ้มอันอุดมสมบูรณ์

ประวัติการค้นพบ

น้ำตกถูกพบโดยพรานชาวกะเหรี่ยงที่ใช้เส้นทางล่าสัตว์ ต่อมาหน่วย ตชด. ได้บินสำรวจพื้นที่และพบความยิ่งใหญ่ของน้ำตกแห่งนี้อย่างเป็นทางการ ภายหลังกรมป่าไม้จึงประกาศพื้นที่โดยรอบให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง

ปี พ.ศ. 2528 อำเภอปรีชา อินทวงศ์ ได้นำนักเขียนจากนิตยสารท่องเที่ยว “แคมปิง” เข้าไปสำรวจและบันทึกเส้นทาง ทำให้น้ำตกทีลอซูเป็นที่รู้จักในวงกว้าง และกลายเป็นจุดหมายท้าทายของนักผจญภัยอย่างรวดเร็ว จากงานวิจัยของ “ประชา แม่จัน” ในหนังสือ อุ้มผาง เบื้องหลังธรรมชาติ พบว่าบริเวณน้ำตกเคยเป็นพื้นที่อยู่อาศัยเก่าของชาวปกาเกอะญอ กลุ่มบ้านร้างชื่อ “ว่าชื่อคี” ก่อนที่ชาวบ้านบางส่วนจะย้ายถิ่นฐานช่วงความไม่สงบทางการเมืองในอดีต

ลักษณะของน้ำตกทีลอซู

สายน้ำเกิดจากห้วยกล้อทอซึ่งมีต้นกำเนิดบนดอยผะวี ก่อนจะไหลลงสู่ลำน้ำแม่กลองที่ตำบลแม่ละมุ้ง ตัวน้ำตกแบ่งออกเป็น 3 กลุ่มสายน้ำสำคัญ:

• กลุ่มซ้ายมือ: ใหญ่ที่สุดและสวยที่สุด มีหลายชั้นลดหลั่นลงมาอย่างอลังการ

• กลุ่มกลาง: ไหลลงจากผาสูงเช่นกัน แต่เป็นเส้นสายเรียบและแคบกว่ากลุ่มซ้าย

• กลุ่มขวามือ: มีสายน้ำหลายสายและหน้าผาเตี้ยกว่าอีกสองกลุ่ม

เมื่อมองทั้งสามกลุ่มรวมกัน จึงเกิดเป็นทัศนียภาพอันยิ่งใหญ่ตระการตา เป็นเอกลักษณ์เฉพาะของทีลอซู

บริเวณด้านล่างยังมีทางเดินขึ้นจุดชมวิวฝั่งตรงข้าม ใช้เวลาเดินประมาณ 2 ชั่วโมง (ไป–กลับ) ซึ่งเป็นจุดที่สามารถชมภาพรวมของน้ำตกได้สวยงามและชัดเจนที่สุด

ความงดงามตามฤดูกาล

ฤดูฝน (1 มิ.ย.–30 พ.ย.)

ปริมาณน้ำมากที่สุด สายน้ำตกกว้างใหญ่อลังการ แต่เป็นช่วงที่ปิดเส้นทางรถยนต์เพื่อความปลอดภัย นักท่องเที่ยวต้องล่องแพและเดินป่าเข้าพื้นที่ประมาณ 12 กม.

ฤดูหนาว–ฤดูร้อน (1 ธ.ค.–31 พ.ค.)

สามารถใช้รถยนต์ 4WD เข้าถึงได้สะดวก เหมาะกับการท่องเที่ยวทั่วไปและการพักค้างแรม

เก้าตะวัน – มหัศจรรย์รุ้งกินน้ำ

น้ำตกทีลอซูได้รับคัดเลือกให้เป็นหนึ่งใน “เก้าตะวัน” จากโครงการ มหัศจรรย์เมืองไทย 12 เดือน 7 ดาว 9 ตะวัน ของ ททท. จุดเด่นคือ “มหัศจรรย์รุ้งกินน้ำยามเช้า” ที่เกิดจากแสงแดดสาดกระทบละอองน้ำบริเวณชั้นน้ำตก เป็นปรากฏการณ์ที่ชมได้ในวันที่อากาศเหมาะสม

ข้อควรระวังในการเดินทาง

ในบางช่วง นักท่องเที่ยวอาจต้องเดินผ่านสายน้ำตกหรือโขดหินที่ลื่นเป็นพิเศษ ควรสวมรองเท้าเดินป่าที่เหมาะสมและระมัดระวังทุกย่างก้าว

• รถยนต์ 4WD ใช้ได้เฉพาะช่วง 1 ธ.ค.–31 พ.ค.

• ช่วงปิดเส้นทางรถยนต์ (มิ.ย.–พ.ย.) ต้อง ล่องแพ + เดินป่า 12 กม.

• เส้นทางแม่สอด–อุ้มผางมี 1,219 โค้ง เหมาะสำหรับผู้ขับชำนาญหรือใช้บริการทัวร์

• ช่วงภาพสวยที่สุด: ปลายฝนต้นหนาว

• เตรียมรองเท้าเดินป่าคุณภาพดี

• สัมภาระควรกันน้ำ

• ควรจองการล่องแพล่วงหน้า

• ระมัดระวังโขดหินลื่นในช่วงน้ำมาก

ค่าเข้าชม:

• คนไทย ผู้ใหญ่ 30 บาท / เด็ก 20 บาท

• ชาวต่างชาติ ผู้ใหญ่ 400 บาท / เด็ก 200 บาท

• ค่าธรรมเนียมรถยนต์ 60 บาท/คัน

• ค่าบริการสถานที่พักแรม/กางเต็นท์ (ติดต่อที่ทำการฯ)

เวลาเปิด–ปิด:

• เวลาทำการของเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าอุ้มผาง: 08:00 – 17:00 น.