ปราสาทหินพิมาย (Phimai Historical Park) เป็นอุทยานประวัติศาสตร์ที่ทรงคุณค่าและมีความสำคัญยิ่งใหญ่ที่สุดแห่งหนึ่งของอาณาจักรขอมโบราณในประเทศไทย โดยเป็นศูนย์กลางของเมืองโบราณพิมาย ซึ่งในอดีตเรียกว่า "วิมายปุระ" โครงสร้างของปราสาทถูกสร้างขึ้นด้วยหินทรายสีขาวและหินทรายสีแดงในราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 โดยมีรูปแบบศิลปะผสมผสานตั้งแต่แบบบาปวนจนถึงนครวัด ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความรุ่งเรืองและการใช้งานอย่างต่อเนื่องยาวนานกว่า 300 ปี เอกลักษณ์ที่โดดเด่นและแตกต่างจากปราสาทขอมส่วนใหญ่อย่างเห็นได้ชัดคือการหันหน้าของปราสาทที่มุ่งสู่ทิศใต้ แทนที่จะเป็นทิศตะวันออก ซึ่งเป็นทิศทางที่สอดคล้องกับเส้นทางถนนโบราณที่เชื่อมตรงจากเมืองหลวงคือ เมืองยโศธรปุระ (นครวัด) ในประเทศกัมพูชา

ผังของปราสาทเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดใหญ่ ล้อมรอบด้วยกำแพงแก้วและคูน้ำ องค์ประกอบหลักภายในประกอบด้วย:

• ปรางค์ประธาน: เป็นอาคารหลักที่ตั้งอยู่กึ่งกลาง สร้างด้วยหินทรายสีขาว มีความสูงสง่างาม ยอดปรางค์จำลองเป็นรูปดอกบัวตูม ประดับด้วยหน้าบัน (Timpanum) และทับหลัง (Lintel) ที่แกะสลักอย่างวิจิตรบรรจงที่สุด โดยเฉพาะที่หน้าบันด้านทิศใต้เป็นภาพพระพุทธรูปปางมารวิชัยประทับนั่งในซุ้มเรือนแก้ว ซึ่งเป็นงานศิลปะที่งดงามและสำคัญมาก และทับหลังที่แสดงเรื่องราวทั้งในศาสนาฮินดูและพุทธมหายาน เช่น เรื่องราวจากมหาภารตะและพุทธประวัติ

• ปรางค์บริวาร: ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของปรางค์ประธาน มีสององค์คือ ปรางค์หินแดง และ ปรางค์พรหมทัต ซึ่งมีขนาดเล็กกว่า และสร้างจากวัสดุที่แตกต่างกัน โดยปรางค์พรหมทัตนี้เชื่อกันว่าถูกสร้างโดยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7

• ระเบียงคด (Gallery): ล้อมรอบปรางค์ประธาน เป็นทางเดินที่สร้างด้วยหินทราย ภายในมีเสานางเรียงเรียงราย มีการแกะสลักลวดลายและเรื่องราวต่างๆ ไว้ที่ผนัง ซึ่งช่วยเสริมให้บริเวณปรางค์ประธานมีความศักดิ์สิทธิ์และน่าเกรงขามยิ่งขึ้น

• โคปุระ (Gopura): คือซุ้มประตูทางเข้าที่ทำหน้าที่เป็นป้อมปราการ มี 4 ทิศ โดยเฉพาะโคปุระด้านทิศใต้เป็นทางเข้าหลักที่หันไปสู่เส้นทางโบราณ

ความพิเศษของปราสาทหินพิมายคือการเป็นศาสนสถานขอมแห่งเดียวที่สร้างขึ้นตามคติของ พุทธมหายาน และอาจเป็นสถานที่แห่งเดียวในสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 ที่ปรากฏการนับถือพุทธศาสนาอย่างชัดเจนก่อนที่พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 จะทรงเผยแผ่พุทธมหายานอย่างกว้างขวางในเวลาต่อมา รูปเคารพสำคัญที่เคยประดิษฐานอยู่ภายในปราสาท คือ พระพุทธรูปนาคปรก ซึ่งปัจจุบันได้ถูกเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย ปราสาทแห่งนี้ไม่เพียงแต่สะท้อนความเชื่อ แต่ยังเป็นเครื่องยืนยันถึงความสัมพันธ์ทางการเมืองและวัฒนธรรมอันแน่นแฟ้นระหว่างอาณาจักรขอมกับดินแดนแห่งนี้ในอดีต

• รถยนต์ส่วนตัว: เดินทางจากตัวเมืองนครราชสีมา (โคราช) ไปตามทางหลวงหมายเลข 2 (ถนนมิตรภาพ) แล้วเลี้ยวเข้าทางหลวงหมายเลข 206 จนถึงอำเภอพิมาย

• รถโดยสารประจำทาง: มีรถประจำทางจากสถานีขนส่งจังหวัดนครราชสีมาไปยังอำเภอพิมายโดยตรง ใช้เวลาเดินทางประมาณ 1 ชั่วโมง

• ควรมาเยือนในช่วงเช้าตรู่หรือเย็นเพื่อหลีกเลี่ยงอากาศร้อนจัด และเก็บภาพปราสาทในยามแสงอาทิตย์อ่อนๆ

• ใช้เวลาอย่างน้อย 2-3 ชั่วโมงในการเดินชมพื้นที่ทั้งหมด เนื่องจากอุทยานมีขนาดใหญ่และมีจุดที่น่าสนใจมากมาย

• เตรียมร่ม หมวก และน้ำดื่ม เนื่องจากพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นลานกลางแจ้ง

ค่าเข้าชม:

• คนไทย: 20 บาท

• ชาวต่างชาติ: 100 บาท

เวลาเปิดปิดทำการ:

• เปิดให้เข้าชมทุกวัน ตั้งแต่เวลา 07:30 น. – 18:00 น. (ไม่เว้นวันหยุดราชการและวันหยุดนักขัตฤกษ์)