แหล่งโบราณคดีบ้านปราสาท (Ban Prasat Archaeological Site) เป็นหนึ่งในหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญที่สุดในการทำความเข้าใจวิถีชีวิตและพัฒนาการทางสังคมของมนุษย์ใน ยุคก่อนประวัติศาสตร์ บริเวณที่ราบสูงโคราชและลุ่มน้ำมูล-ชี การขุดค้นครั้งสำคัญโดยกรมศิลปากรใน พ.ศ. 2517 และ 2522 ได้เปิดเผยเรื่องราวของชุมชนเกษตรกรรมยุคโบราณที่มีอายุย้อนไปกว่า 3,000 ปี

การค้นพบที่โดดเด่นที่สุดคือ โครงกระดูกมนุษย์โบราณ ที่ถูกฝังรวมกับโบราณวัตถุเป็นจำนวนมาก โครงกระดูกเหล่านี้ถูกฝังในลักษณะต่างๆ ซึ่งเป็นหลักฐานที่ชัดเจนของ พิธีกรรมการฝังศพ และความเชื่อในเรื่องชีวิตหลังความตาย โบราณวัตถุที่พบร่วมกับการฝังศพนั้นบ่งชี้ถึง สถานะทางสังคม และความสัมพันธ์กับโลกภายนอก ตัวอย่างเช่น

• เครื่องปั้นดินเผา: พบเป็นจำนวนมากและหลากหลายรูปแบบ แสดงถึงพัฒนาการของเครื่องใช้สอยตามยุคสมัย ตั้งแต่เครื่องปั้นดินเผาแบบผิวเรียบในยุคแรก ไปจนถึง ลายเชือกทาบ และ ลายเขียนสี ที่มีความละเอียดอ่อนในยุคต่อมา เครื่องปั้นดินเผาบางชิ้นถูกใช้ในการ ปิดคลุมศีรษะ หรือวางไว้ข้างกายผู้ตาย

• เครื่องมือและเครื่องใช้: พบเครื่องมือที่ทำจาก เหล็ก เช่น หัวขวาน มีด และหอก ซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญที่ระบุว่าชุมชนแห่งนี้เข้าสู่ ยุคเหล็ก แล้ว นอกจากนี้ยังพบเครื่องมือที่ทำจากกระดูกสัตว์และเปลือกหอย

• เครื่องประดับ: พบลูกปัดแก้วสีสันสดใส และเครื่องประดับที่ทำจาก หอยทะเล ซึ่งแสดงให้เห็นว่าชุมชนบ้านปราสาทมีการ ติดต่อแลกเปลี่ยน กับชุมชนที่อยู่ใกล้ชายฝั่งทะเล หรือมีการค้าขายสินค้าจากระยะทางไกล

การศึกษาทางโบราณคดีแบ่งวัฒนธรรมที่บ้านปราสาทออกเป็น 3 สมัย หลักๆ เรียงตามชั้นดินที่พบ ได้แก่:

• สมัยที่ 1 (ยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย - ยุคเหล็ก): ช่วงที่เก่าแก่ที่สุด มีการใช้เครื่องมือเหล็ก พบการฝังศพร่วมกับเครื่องปั้นดินเผาที่มีลักษณะคล้ายคลึงกับ วัฒนธรรมบ้านเชียง

• สมัยที่ 2 (ยุคทวารวดี): พบหลักฐานการเข้ามาของพุทธศาสนา เช่น ชิ้นส่วนพระพิมพ์ดินเผา และมีการใช้ภาชนะดินเผาที่ตกแต่งด้วยลายแบบเฉพาะของยุคทวารวดี

• สมัยที่ 3 (ยุคขอม): พบหลักฐานทางสถาปัตยกรรมและเครื่องใช้ที่ได้รับอิทธิพลจากอาณาจักรขอม ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความต่อเนื่องของการตั้งถิ่นฐานในบริเวณนี้

สิ่งที่ทำให้แหล่งโบราณคดีบ้านปราสาทมีความพิเศษคือ เป็น แหล่งโบราณคดีแห่งเดียวในประเทศ ที่นักท่องเที่ยวสามารถ ชมหลุมขุดค้นจริง (หลุมที่ 1 และ 2) ที่ยังคงสภาพโครงกระดูกและโบราณวัตถุตามตำแหน่งที่ค้นพบไว้ใต้โดมคลุม เพื่อการศึกษา ทำให้ผู้เข้าชมได้สัมผัสถึงความลึกซึ้งของการขุดค้นทางโบราณคดีและจินตนาการถึงชีวิตของมนุษย์ยุคโบราณได้อย่างชัดเจน .

ในปัจจุบัน แหล่งโบราณคดีบ้านปราสาทได้รับการพัฒนาให้เป็น พิพิธภัณฑ์ท้องถิ่น เพื่อการศึกษาและท่องเที่ยว มีอาคารจัดแสดงนิทรรศการถาวรที่นำเสนอข้อมูลประวัติการขุดค้น ผลการวิเคราะห์ทางวิทยาศาสตร์ และจัดแสดงโบราณวัตถุชิ้นเด่นที่ถูกนำขึ้นมาแล้ว เพื่อให้ความรู้ที่ครบถ้วนเกี่ยวกับความสำคัญของชุมชนโบราณแห่งนี้ในประวัติศาสตร์ไทย.

• รถยนต์ส่วนตัว: ใช้ทางหลวงหมายเลข 2 (ถนนมิตรภาพ) มุ่งหน้าไปทางจังหวัดขอนแก่น เลี้ยวเข้าสู่ทางหลวงหมายเลข 2073 (สายโนนสูง-ขามสะแกแสง) ขับต่อไปอีกประมาณ 9 กิโลเมตร แหล่งโบราณคดีจะอยู่ทางซ้ายมือ

• รถโดยสารสาธารณะ: สามารถนั่งรถโดยสารประจำทางจากสถานีขนส่งนครราชสีมาไปยังอำเภอโนนสูง แล้วต่อรถจักรยานยนต์รับจ้างหรือรถสองแถวไปยังบ้านปราสาท 

• ควรเผื่อเวลาอย่างน้อย 1-2 ชั่วโมงสำหรับการชมหลุมขุดค้นจริงและอาคารพิพิธภัณฑ์อย่างละเอียด

• หลุมขุดค้นบางหลุมอาจมีอุณหภูมิสูง ควรเตรียมน้ำดื่มและผ้าเช็ดหน้า

• สถานที่นี้เหมาะสำหรับผู้ที่สนใจประวัติศาสตร์และโบราณคดีโดยเฉพาะ และเป็นแหล่งเรียนรู้ที่ดีสำหรับเยาวชน

ค่าเข้าชม:

• ไม่เก็บค่าเข้าชม

เวลาเปิดปิดทำการ:

• เปิดทำการวันพุธถึงวันอาทิตย์ ตั้งแต่เวลา 08.30 น. – 16.30 น.

• ปิดทำการวันจันทร์ วันอังคาร และ วันหยุดนักขัตฤกษ์