วัดพระธาตุหริภุญชัยวรมหาวิหาร เป็นพระอารามหลวงชั้นเอกชนิดวรมหาวิหารที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 17 ในรัชสมัยของ พระเจ้าอาทิตยราช กษัตริย์แห่งราชวงศ์จามเทวีวงศ์ โดยสถานที่แห่งนี้เดิมเคยเป็นพระราชฐานของพระองค์ ซึ่งทรงพระราชทานอุทิศถวายให้เป็นวัดเพื่อเป็นพุทธบูชาหลังจากที่พระบรมสารีริกธาตุได้ปรากฏให้พระองค์ได้ทอดพระเนตรในบริเวณดังกล่าว

โบราณสถานที่สำคัญในวัด

• องค์พระธาตุหริภุญชัย: เป็นปูชนียสถานสำคัญที่พระเจ้าอาทิตยราชทรงสถาปนาขึ้นเพื่อประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ ซึ่งประกอบด้วย ธาตุกระหม่อม, ธาตุกระดูกอก, ธาตุกระดูกนิ้วมือ และธาตุย่อยอีกเต็มบาตรหนึ่ง ตามคัมภีร์ตำนานกล่าวว่าองค์เจดีย์ในยุคแรกมีลักษณะเป็นสถูปสี่เหลี่ยมทรงปราสาทที่มีซุ้มประตูเข้า-ออกได้ทั้งสี่ด้าน และได้มีการบูรณะปฏิสังขรณ์หลายครั้งตลอดหลายศตวรรษจนกระทั่งในสมัยพระเจ้าติโลกราชแห่งอาณาจักรล้านนา จึงได้เปลี่ยนรูปทรงเป็นเจดีย์ทรงลังกาแบบที่เห็นในปัจจุบัน และยังคงได้รับการปิดทององค์เจดีย์อย่างต่อเนื่องมาจนถึงทุกวันนี้ นอกจากนี้ วัดแห่งนี้ยังเป็นพระธาตุประจำปีเกิดสำหรับผู้ที่เกิด ปีระกา อีกด้วย

• ซุ้มประตูโขง: ทางเข้าวัดมี ซุ้มประตูโขง ขนาดใหญ่ที่ก่อด้วยอิฐและปูนประดับลวดลายปูนปั้นแบบโบราณ มีลักษณะเป็นซุ้มยอดซ้อนกันหลายชั้น ด้านหน้ามี สิงห์คู่ ขนาดใหญ่ยืนสง่าเป็นประติมากรรมนูนสูง ซึ่งถูกสร้างขึ้นตั้งแต่สมัยที่พระเจ้าอาทิตยราชทรงถวายวังให้เป็นพุทธสถาน

• วิหารหลวง: เป็นวิหารขนาดใหญ่ที่สร้างขึ้นใหม่ทดแทนวิหารหลังเดิมที่พังทลายลงจากพายุเมื่อปี พ.ศ. 2466 ภายในวิหารมีระเบียงล้อมรอบและมีมุขยื่นออกทั้งด้านหน้าและด้านหลัง เป็นสถานที่ประกอบศาสนพิธีสำคัญและเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์หลายองค์

• สุวรรณเจดีย์ หรือ เจดีย์ปทุมวดี: ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือขององค์พระธาตุ สร้างด้วยศิลาแลงและอิฐ มีลักษณะคล้ายเจดีย์กู่กุดที่วัดจามเทวี โดยมีฐานสี่เหลี่ยมซ้อนกันขึ้นไปห้าชั้น แต่ละชั้นมีซุ้มจรนำประดิษฐานพระพุทธรูปดินเผาปางยืน ซึ่งเป็นเจดีย์ที่บรรจุพระพิมพ์สำคัญและมีชื่อเสียงของเมืองลำพูน นั่นคือ พระเปิม

• หอไตร: อาคารสำหรับเก็บรักษาพระไตรปิฎก ตั้งอยู่ในบริเวณวัด มีลักษณะสถาปัตยกรรมที่โดดเด่นด้วยการสร้างเป็นอาคารไม้สองชั้นบนฐานสูง ออกมุขทั้งด้านหน้าและด้านหลัง โดยชั้นบนมีการแกะสลักและลงรักปิดทองอย่างสวยงาม

• หอระฆัง: สร้างขึ้นในปี พ.ศ. 2481 เพื่อเป็นสถานที่สำหรับแขวนระฆังและกังสดาลขนาดใหญ่ โดยระฆังขนาดใหญ่นั้นหล่อขึ้นในสมัยเจ้าหลวงดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ ส่วนกังสดาลขนาดใหญ่หล่อขึ้นตั้งแต่สมัยโบราณเพื่อใช้เป็นเครื่องบูชาพระธาตุหริภุญชัย

• รถส่วนตัว: จากตัวเมืองเชียงใหม่ ใช้เส้นทางถนนสายเชียงใหม่-ลำพูน (ทางหลวงหมายเลข 106) ระยะทางประมาณ 25-30 กิโลเมตร ใช้เวลาเดินทางประมาณ 30-45 นาที

• รถโดยสารสาธารณะ: สามารถใช้บริการรถสองแถวสีแดงหรือรถมินิบัสปรับอากาศจากบริเวณตลาดวโรรส (กาดหลวง) ในเชียงใหม่ ไปยังตัวเมืองลำพูนได้โดยตรง

• ควรแต่งกายสุภาพเรียบร้อย เช่น สวมเสื้อมีแขน กางเกงหรือกระโปรงยาวคลุมเข่า เพื่อเป็นการให้เกียรติสถานที่ศักดิ์สิทธิ์

• หากต้องการร่วมงานประเพณีสำคัญ สามารถมาในช่วงวันเพ็ญเดือน 6 (ประมาณเดือนพฤษภาคม) ซึ่งจะมีการจัดงานนมัสการและสรงน้ำพระธาตุเป็นประจำทุกปี