วัดสันป่ายางหลวง ตั้งอยู่ในหมู่บ้านสันป่ายางหลวง ต.ในเมือง อ.เมือง จ.ลำพูน เป็นวัดเก่าแก่ เดิมเป็นศาสนสถานของศาสนาพราหมณ์ ปัจจุบันยังมีหินทรายจำหลักปรากฏให้เห็นเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ ต่อมาในสมัยหนึ่ง ได้มีพระมหาเถระจากพม่าจำนวนสามรูป คือ พระภัณฑโว พระโสภโณ พระอุตุตโม ได้เดินทางเข้ามาเผยแพร่พระพุทธศาสนาในถิ่นนี้ และแสดงธรรมโปรดชาวบ้านในบริเวณนี้ ซึ่งรับถือเทวสถานจนชาวบ้านเกิดความเลื่อมใส จึงพร้อมใจกันเปลี่ยนเทวสถานให้เป็นวัด ทางพระพุทธศาสนาในปี 1074 และมีชื่อเรียกในสมัยนั้นว่า "วัดขอมลำโพง" ตามความเชื่อของชุมชนละแวกนั้นซึ่งส่วนใหญ่เป็นชาวขอม

วัดนี้ถือได้ว่าเป็นวัดทางพระพุทธศาสนาวัดแรกของดินแดนลานนา เมื่อได้ตั้งวัดแล้วชาวบ้านได้อาราธนาพระภัณฑโวเป็นเจ้าอาวาสองค์แนก และได้สร้างพระเจดีย์ โดยนำเอาอัฐิธาตุกลางกระหม่อมของอัครสาวก คือ พระโมคคัลลานะ กับพระสารีบุตรมาประดิษฐานไว้ ลุถึงสมัยที่พระนางจามเทวีได้มาสร้างเมืองหริภุญชัย และได้ครองเมืองเป็นกษัตริองค์แรกของเมืองหริภุญชัย (จังหวัดลำพูน) เมื่อประมาณ พ.ศ. 1202 พระนางได้บูรณะสังขรณ์วัดของลำโพงขึ้นใหม่ทั้งหมด เรียกชื่อใหม่ว่า วัดอาพัฒนารามป่าไม้ยางหลวง ณ วัดแห่งนี้ พระรางได้ใช้เป็นสถานปฏิบัติธรรม ตลอดอายุขัยเพราะเป็นสถานที่ที่สงบวิกเวก ร่มเย็นด้วยต้นยางใหญ่น้อย เมื่อพระนางจามเทวีเสด็จสวรรคต พระศพฯ ก็ได้นำมาถวายพระเพลิง ณ วัดแห่งนี้ ต่อมาได้มีการเปลี่ยนแปลงชื่อของวัดนี้ใหม่ตามลักษณะภูมิประเทศ ซึ่งประกอบด้วยต้นยางขนาดใหญ่ว่า "วัดสันป่ายางหลวง" จนถึงปัจจุบัน