ท้าวสุรนารี (Thao Suranari Monument) มีนามเดิมว่า คุณหญิงโม หรือ (ย่าโม) ท่านเป็นธิดาของนายกิตติ และนางบุญมา เกิดเมื่อปี พ.ศ. 2314 ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เมื่อเติบโตขึ้นได้สมรสกับพระยาปลัด (ทองคำ) ผู้เป็นปลัดเมืองนครราชสีมา (ตำแหน่งรองเจ้าเมือง) จึงมีบรรดาศักดิ์เป็น "คุณหญิงโม" ท่านเป็นผู้มีความสามารถด้านการปกครองและการทหาร ทำให้เป็นที่เคารพรักและนับถือของชาวโคราช

วีรกรรมกอบกู้เมืองโคราช (พ.ศ. 2369)

วีรกรรมอันยิ่งใหญ่ที่ทำให้ท่านได้รับการยกย่องเป็นวีรสตรี คือเหตุการณ์ใน ปี พ.ศ. 2369 (สมัยรัชกาลที่ 3) เมื่อ เจ้าอนุวงศ์ แห่งนครเวียงจันทน์ ได้ยกทัพเข้ามายึดเมืองนครราชสีมา โดยอ้างว่าจะยกไปช่วยสยามรบกับอังกฤษ และได้กวาดต้อนชาวเมืองโคราช รวมถึงคุณหญิงโมและสามี ไปยังเมืองเวียงจันทน์

ขณะที่ถูกกวาดต้อนไปยังทุ่งสัมฤทธิ์ ซึ่งเป็นจุดพักทัพ คุณหญิงโมได้วางแผนร่วมกับกลุ่มเชลยชาวเมืองโคราช โดยใช้ความชาญฉลาดและไหวพริบ:

• การถ่วงเวลา: ท่านได้ออกอุบายให้เชลยแสร้งทำเป็นประจบประแจงทหารลาว โดยขอทำอาหารเลี้ยง และแอบย้อมแมวขายให้ดื่มสุราจนมึนเมา

• การลงมือ: เมื่อทหารลาวอยู่ในสภาพที่ไม่พร้อมรบและอาวุธถูกวางไว้ห่างตัว คุณหญิงโมได้ให้สัญญาณแก่กลุ่มชายฉกรรจ์และเชลยที่เหลืออยู่ เข้าทำการต่อสู้และชิงอาวุธคืนมา

• ชัยชนะ: การต่อสู้ครั้งนั้นประสบความสำเร็จอย่างงดงาม สามารถปลดปล่อยชาวเมืองและขับไล่กองทัพที่คุมเชลยได้ ทำให้แผนการกวาดต้อนเชลยของเจ้าอนุวงศ์ต้องหยุดชะงักลง ถือเป็นการสร้างขวัญกำลังใจให้แก่ชาวเมืองเป็นอย่างมาก และช่วยให้กองทัพหลวงของสยามสามารถปราบเจ้าอนุวงศ์ได้ง่ายขึ้นในเวลาต่อมา

การสถาปนาและการสิ้นชีวิต

เมื่อวีรกรรมครั้งนี้ทราบไปถึงพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 3) ใน ปี พ.ศ. 2370 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาคุณหญิงโมขึ้นเป็น ท้าวสุรนารี (ตำแหน่งบรรดาศักดิ์สำหรับสตรีที่ได้รับพระราชทาน) เพื่อเป็นเกียรติยศสูงสุดแก่ท่าน

ท้าวสุรนารีถึงแก่อสัญกรรมในปี พ.ศ. 2394 สิริอายุ 81 ปี หลังจากท่านสิ้นชีวิต พระยาปลัด (ทองคำ) สามีของท่าน ได้สร้างเจดีย์บรรจุอัฐิท้าวสุรนารีไว้ที่ วัดพระนารายณ์มหาราช ในเมืองโคราช

อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี

เพื่อรำลึกถึงวีรกรรมของท่านและเป็นศูนย์รวมศรัทธาของชาวเมือง จึงมีการก่อสร้าง อนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี ขึ้นใน ปี พ.ศ. 2477 โดยศาสตราจารย์ศิลป์ พีระศรี เป็นผู้ออกแบบ และพระยาภรตราชา เป็นผู้ปั้นหล่อ

• ลักษณะเด่น: เป็นรูปหล่อทองแดงรมดำในท่ายืน โดยหันหน้าไปทางทิศตะวันตก (อันเป็นทิศที่ตั้งของเวียงจันทน์ในอดีต) มือขวาท่านเท้าสะเอว มือซ้ายถือดาบประจำตัว

• ทำเลที่ตั้ง: อนุสาวรีย์ตั้งอยู่หน้า ประตูชุมพล ซึ่งเป็นประตูเมืองโคราชด้านทิศตะวันตก ตามความเชื่อของชาวโคราช การ ลอดซุ้มประตูชุมพล นั้นถือเป็นการเอาฤกษ์เอาชัย และมีคำกล่าวว่า "ใครได้ลอดประตูชุมพลแล้ว จะต้องกลับมาโคราชอีก"

อนุสาวรีย์แห่งนี้จึงเป็นมากกว่าเพียงอนุสรณ์สถาน แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความกล้าหาญ ความรักชาติ และความสามัคคีของชาวนครราชสีมาตราบจนปัจจุบัน

• รถยนต์ส่วนตัว: เดินทางตามถนนมิตรภาพเข้าสู่ตัวเมืองนครราชสีมา มุ่งหน้าไปทางอนุสาวรีย์ท้าวสุรนารี ซึ่งอยู่ใจกลางเมือง

• รถโดยสารสาธารณะ: จากสถานีขนส่งนครราชสีมาแห่งที่ 1 หรือ 2 สามารถต่อรถสองแถว หรือรถแท็กซี่/รถมอเตอร์ไซค์รับจ้าง ไปยังบริเวณอนุสาวรีย์ได้โดยง่าย เนื่องจากเป็นจุดศูนย์กลางของเมือง

• ช่วงเวลาสักการะ: ควรมาสักการะในช่วงเช้าหรือเย็นเพื่อหลีกเลี่ยงอากาศร้อนจัด

• การแก้บน: หากสิ่งที่ขอพรไว้เป็นจริง ผู้คนนิยมแก้บนด้วย เพลงโคราช หรือ การรำแก้บน ซึ่งมีการจัดการแสดงอยู่เป็นประจำ

• กิจกรรมยามค่ำคืน: อนุสาวรีย์จะเปิดไฟสว่างไสวสวยงามในเวลากลางคืน และบริเวณโดยรอบมีตลาดขายของที่ระลึกและอาหาร

• งานประจำปี: ช่วงเดือน มีนาคมถึงเมษายน ของทุกปี จะมีการจัด งานฉลองวันแห่งชัยชนะของท้าวสุรนารี อย่างยิ่งใหญ่

ค่าเข้าชม:

• ไม่มีค่าเข้าชม สามารถเข้าสักการะได้ตลอดเวลา

เวลาเปิดปิดทำการ:

• เปิดให้เข้าสักการะได้ ตลอด 24 ชั่วโมง