เมืองโบราณที่ตำบลโคราช (Ancient city in Korat subdistrict) หรือที่รู้จักกันในชื่อ "เมืองโคราชเก่า" เป็นศูนย์กลางอารยธรรมขอมที่มีความสำคัญอย่างยิ่งในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่างของประเทศไทย เมืองนี้ตั้งอยู่ทางตะวันตกเฉียงใต้ของตัวเมืองนครราชสีมาในปัจจุบัน และถูกสร้างขึ้นในช่วงพุทธศตวรรษที่ 15-18 โดยมีร่องรอยคูน้ำคันดินล้อมรอบตัวเมืองที่มีแผนผังเกือบเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส สะท้อนให้เห็นถึงการวางผังเมืองตามคติความเชื่อของขอมโบราณ

กลุ่มโบราณสถานแห่งนี้ประกอบด้วยปราสาทหินและศาสนสถานสำคัญ 3 แห่งที่แสดงถึงความหลากหลายทางศาสนาและช่วงเวลาการก่อสร้าง:

• ปราสาทโนนกู่: เป็นศาสนสถานฮินดูที่เก่าแก่ที่สุดในกลุ่มนี้ มีรูปแบบการก่อสร้างด้วยอิฐผสมหินทราย ตัวปราสาทประธานหันหน้าไปทางทิศตะวันออก สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นเพื่ออุทิศแด่พระศิวะ เนื่องจากมีการค้นพบชิ้นส่วนศิวลึงค์และฐานโยนี รวมถึงประติมากรรมโคนนทิ (พาหนะของพระศิวะ) หมอบอยู่บริเวณด้านหน้าปราสาท ซึ่งเป็นองค์ประกอบที่พบเห็นได้ทั่วไปในศาสนสถานแบบฮินดูของขอมยุคแรกถึงกลาง

• ปราสาทเมืองแขก: เป็นศาสนสถานฮินดูที่มีความซับซ้อนกว่าปราสาทโนนกู่เล็กน้อย สร้างด้วยอิฐและหินทรายเช่นกัน ลักษณะเด่นคือการค้นพบชิ้นส่วนทับหลังที่สลักลวดลายงดงามตามแบบศิลปะเขมร ซึ่งช่วยในการกำหนดอายุทางโบราณคดีให้ชัดเจนยิ่งขึ้น ปราสาทแห่งนี้แสดงถึงความรุ่งเรืองของเมืองโคราฆะปุระในยุคที่ได้รับอิทธิพลจากอาณาจักรขอมอย่างเต็มที่ และยังพบศิลาจารึกที่มีข้อความบันทึกเกี่ยวกับการสร้างหรืออุทิศศาสนสถาน ทำให้เป็นแหล่งข้อมูลทางประวัติศาสตร์ที่ทรงคุณค่า

• ปราสาทเมืองเก่า (อโรคยาศาล): มีชื่อเรียกอีกอย่างว่า "วัดปรางค์เมืองเก่า" เป็นปราสาทที่สร้างขึ้นในยุคหลังสุดและมีจุดประสงค์ทางศาสนาที่แตกต่างออกไป สร้างด้วยศิลาแลงและหินทรายในรูปแบบของ อโรคยาศาล ซึ่งหมายถึง โรงพยาบาล หรือที่พักรักษาคนไข้ตามคติของพระพุทธศาสนาลัทธิมหายาน ปราสาทเมืองเก่าเป็นหนึ่งในเครือข่ายอโรคยาศาล 102 แห่งที่สร้างโดย พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 18 ภายในประกอบด้วยปรางค์ประธาน บรรณาลัย กำแพงแก้ว และโคปุระตามแบบแผนของอโรคยาศาลทั่วไป การค้นพบอโรคยาศาลแห่งนี้ยืนยันว่าเมืองโคราชเก่าเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรขอมในยุคที่พุทธศาสนามหายานรุ่งเรืองสูงสุด

โบราณวัตถุที่ขุดค้นพบจากแหล่งโบราณคดีเมืองโคราชเก่า โดยเฉพาะชิ้นส่วนประติมากรรมและทับหลังที่มีความสวยงาม ปัจจุบันถูกนำไปจัดแสดงและเก็บรักษาไว้ที่ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพิมาย ซึ่งเป็นแหล่งเรียนรู้หลักสำหรับผู้ที่ต้องการศึกษาเรื่องราวของศิลปะและประวัติศาสตร์ขอมในเขตอีสานใต้

การเยี่ยมชมเมืองโคราชเก่าจึงไม่ใช่แค่การชมซากปรักหักพังเท่านั้น แต่เป็นการย้อนรอยไปสู่เมืองต้นกำเนิดที่สำคัญที่สุดแห่งหนึ่งของจังหวัดนครราชสีมา และศึกษาพัฒนาการทางศาสนาและรูปแบบสถาปัตยกรรมที่เปลี่ยนผ่านไปตามยุคสมัยของอาณาจักรขอมอย่างครบถ้วนในพื้นที่เดียวกัน

• รถยนต์ส่วนตัว: จากตัวเมืองนครราชสีมา ใช้ถนนมิตรภาพ (ทางหลวงหมายเลข 2) มุ่งหน้าไปสระบุรี ถึงหลักกิโลเมตรที่ 221–222 ให้เลี้ยวขวาเข้าทางหลวงหมายเลข 2161 (มุ่งหน้าอำเภอสูงเนิน) ประมาณ 3 กิโลเมตร สังเกตทางแยกขวามือข้างวัดญาณโศภิตวนาราม (วัดป่าสูงเนิน) ซึ่งเป็นเส้นทางเข้าสู่กลุ่มโบราณสถาน

• ควรวางแผนเที่ยวชมโบราณสถานทั้ง 3 แห่ง (ปราสาทโนนกู่, ปราสาทเมืองแขก, ปราสาทเมืองเก่า) เรียงตามลำดับเพื่อทำความเข้าใจพัฒนาการของอารยธรรมในพื้นที่

• เหมาะสำหรับผู้ที่สนใจประวัติศาสตร์และโบราณคดี โดยเฉพาะเรื่องราวของอาณาจักรขอมและพระเจ้าชัยวรมันที่ 7

• เนื่องจากเป็นพื้นที่โบราณสถานกลางแจ้ง ควรเตรียมร่มหรือหมวก และน้ำดื่มให้พร้อมสำหรับการเดินชม

ค่าเข้าชม:

• อัตราค่าเข้าชมโบราณสถานสำคัญๆ ภายในกลุ่มเมืองเก่าโคราช (อำเภอสูงเนิน) ซึ่งโดยทั่วไปกรมศิลปากรดูแลจัดการ มีดังนี้
  

  • ชาวไทย: 10 บาท

  • ชาวต่างชาติ: 50 บาท

  • ยกเว้นค่าเข้าชม: นักเรียน/นักศึกษาในเครื่องแบบ, ภิกษุ-สามเณร และผู้สูงอายุ (อาจมีเงื่อนไขเพิ่มเติม)

  หมายเหตุ: สำหรับ ปราสาทเมืองเก่า ที่ตั้งอยู่ในวัดปรางค์เมืองเก่า บางครั้งอาจเข้าชมได้ฟรี หรือมีตู้รับบริจาคสำหรับบำรุงวัด/สถานที่

เวลาเปิดปิดทำการ:

• โดยปกติเปิดให้เข้าชมทุกวัน ตั้งแต่ประมาณ 08:00 น. – 16:30 น. (ควรตรวจสอบกับหน่วยงานในพื้นที่อีกครั้ง)