วัดเชตวันมหาวิหาร (Wat Chetawan Mahawihan) เป็นอารามที่มีความสำคัญทางพระพุทธศาสนาอย่างยิ่งในสมัยพุทธกาล ตั้งอยู่ใน เมืองสาวัตถี (Savatthi) นอกเมืองหลวงของแคว้นโกศล ประเทศอินเดียปัจจุบัน อารามแห่งนี้สร้างขึ้นโดยท่าน อนาถบิณฑิกเศรษฐี (Anathapindika) มหาเศรษฐีผู้ใจบุญแห่งเมืองสาวัตถี ซึ่งได้ซื้อที่ดิน "สวนเจ้าเชต" มาด้วยทรัพย์สินจำนวนมหาศาลถึง 18 โกฏิ (หน่วยนับเงินโบราณ) เพื่อถวายเป็นพุทธบูชาแด่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

วัดเชตวันถือเป็นศูนย์กลางสำคัญในการเผยแผ่พระพุทธศาสนาในยุคนั้น และเป็นสถานที่ที่พระพุทธองค์ประทับจำพรรษาอยู่นานที่สุดถึง 19 พรรษา ตลอดพระชนม์ชีพของพระองค์ ทำให้เกิดเรื่องราวและพระสูตรสำคัญ ๆ มากมายในคัมภีร์พระพุทธศาสนา ณ ที่แห่งนี้

สถานที่สำคัญภายในวัดเชตวันมหาวิหาร

• มูลคันธกุฎี (Mulagandhakuti) เป็นสถานที่ประทับของพระพุทธองค์โดยเฉพาะ ณ ที่แห่งนี้ พระพุทธเจ้าทรงแสดงธรรมโปรดหมู่เทวดาและมนุษย์อย่างต่อเนื่อง พระราชาปเสนทิโกศล อนาถบิณฑิกเศรษฐี และทวยเทพผู้มีศักดิ์ใหญ่หลายองค์ ต่างมาเข้าเฝ้าและรับฟังพระธรรมเทศนาจากพระพุทธองค์ที่มูลคันธกุฎีนี้ ซึ่งปรากฏเรื่องราวมากมายในพระสูตรต่างๆ

• หมู่กุฏิพระอริยสาวก เนื่องจากพระพุทธองค์ประทับที่วัดเชตวันนานถึง 19 พรรษา พระอริยสาวกองค์สำคัญหลายท่านจึงมาพำนักและปฏิบัติหน้าที่สนองงานพระพุทธองค์ที่นี่ ทำให้วัดเชตวันเป็นศูนย์กลางการเผยแผ่พระพุทธศาสนาที่สำคัญที่สุดในสมัยพุทธกาล ในบริเวณนี้มีซากกุฏิของพระอรหันต์หลายรูป เช่น พระสารีบุตร, พระสีวลีเถระ, พระมหากัสสปะสังฆวุฒาจารย์, พระองคุลิมาล, พระโมคคัลลานะ, พระอุบาลี, พระอานนท์ เป็นต้น

• อานันทโพธิ (Ananda Bodhi) ต้นไม้มงคลอันศักดิ์สิทธิ์ที่ตั้งอยู่ในวัดเชตวัน เป็นหน่อของต้นพระศรีมหาโพธิ์ที่พุทธคยา (สถานที่ตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า) ซึ่งพระโมคคัลลานะได้นำเมล็ดพันธุ์มาโดยทางอากาศ และท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีเป็นผู้ปลูกตามพระประสงค์ของพระพุทธองค์ ด้วยดำริของพระอานนท์ (พุทธอุปัฏฐาก) สมเด็จพระทศพล (พระพุทธเจ้า) มักจะเสด็จมาเจริญภาวนาตลอดทั้งคืน ณ ใต้ต้นอานันทโพธินี้

เรื่องราวและพระสูตรสำคัญที่เกิดขึ้น ณ วัดเชตวัน

วัดเชตวันมหาวิหารเป็นสถานที่เกิดเรื่องราวสำคัญและเป็นที่แสดงพระสูตรจำนวนมากในพระพุทธศาสนา อาทิ:

• เรื่องราวส่วนบุคคล: เช่น เรื่องของ พระองคุลิมาล ผู้กลับใจจากฆาตกร, นางปฏาจาราเถรี ผู้สูญเสียทุกสิ่งแต่ได้บรรลุธรรม, พระนางกิสาโคตมีเถรี กับเรื่องราวแห่งความเข้าใจในความไม่เที่ยง, การถวายอสทิสทาน (ทานที่ไม่เคยมีมาก่อน) ของอนาถบิณฑิกเศรษฐี, เรื่องที่พระพุทธองค์ทรงดูแลภิกษุอาพาธด้วยพระองค์เอง, พราหมณ์จูเฬกสาฏก (เรื่องการให้ทานผ้า), การทรงพยากรณ์สุบินนิมิต 16 ประการของพระเจ้าปเสนทิโกศล, เรื่องของนางกาลียักษิณี, และเหตุการณ์ที่ นางจิญจมานวิกา กับ พระเทวทัต ถูกแผ่นดินสูบ เป็นต้น

• พระสูตรสำคัญ: มีพระสูตรจำนวนมากที่พระพุทธองค์ทรงแสดง ณ วัดเชตวันแห่งนี้ ที่สำคัญๆ เช่น มหามงคลสูตร, ธชัคคสูตร, ทสธัมมสูตร, สาราณียธรรมสูตร, อหิราชสูตร, เมตตานสังสสูตร, คิริมานนทสูตร, ธัมมนิยามสูตร, อปัณณกสูตร, อนุตตริยสูตร, พลสูตร, มัคควิภังคสูตร, โลกธัมมสูตร, ทสนารถกรณธัมมสูตร, อัคคัปปทานสูตร, ปธานสูตร, อินทริยสูตร, อนริยสูตร และ สัปปุริสธัมมสูตร 

วัดเชตวันมหาวิหารในปัจจุบันเหลือเพียงซากโบราณสถาน แต่ได้รับการบูรณะและอนุรักษ์โดยรัฐบาลอินเดียเป็นอย่างดี และยังคงเป็นสถานที่สำคัญที่พุทธศาสนิกชนจากทั่วโลกเดินทางไปแสวงบุญและรำลึกถึงคำสอนของพระพุทธองค์

• รถไฟ: สถานีรถไฟที่ใกล้ที่สุดคือ สถานีบัลลรัมปูร์ (Balrampur Railway Station) ซึ่งอยู่ห่างจากสาวัตถีประมาณ 17 กิโลเมตร จากนั้นสามารถนั่งรถแท็กซี่หรือรถสามล้อเครื่อง (ออโต้ริกชอว์) ต่อมายังวัดเชตวันได้

• รถยนต์/แท็กซี่: สาวัตถีเชื่อมต่อกับเมืองใหญ่ใกล้เคียงด้วยถนนที่ดี สามารถเดินทางโดยรถยนต์ส่วนตัว หรือใช้บริการแท็กซี่จากเมืองใหญ่ในรัฐอุตตรประเทศ เช่น ลัคเนา (Lucknow) กอระขะปูร์ (Gorakhpur) หรือบาราณสี (Varanasi) ได้โดยตรง โดยเส้นทางหลักจะผ่านทางหลวงสายต่างๆ ที่เชื่อมต่อเมืองเหล่านี้เข้าด้วยกัน การเดินทางด้วยรถยนต์จะให้ความยืดหยุ่นในการแวะชมสถานที่อื่นๆ ในบริเวณใกล้เคียงด้วย

• ควรแต่งกายสุภาพเมื่อเข้าชมสถานที่ทางศาสนา (เสื้อผ้าปกปิดไหล่และเข่า)

• พกน้ำดื่มให้เพียงพอ โดยเฉพาะในฤดูร้อน เนื่องจากอากาศค่อนข้างร้อน

• เตรียมพร้อมสำหรับสภาพแวดล้อมที่เป็นโบราณสถาน อาจมีฝุ่นและพื้นผิวที่ไม่เรียบ

• แนะนำให้ศึกษาข้อมูลพื้นฐานเกี่ยวกับวัดเชตวันและเรื่องราวสำคัญต่าง ๆ ก่อนเดินทาง เพื่อความเข้าใจที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น