พุทธคยา เป็นพุทธสังเวชนียสถานที่สำคัญที่สุด 1 ใน 4 แห่งในพระพุทธศาสนา และถือเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ที่สุดสำหรับพุทธศาสนิกชนทั่วโลก เพราะเป็นจุดเริ่มต้นของพระพุทธศาสนา เป็นสถานที่ที่เจ้าชายสิทธัตถะได้ตรัสรู้พระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณเป็นสมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า

ตามคติพุทธศาสนา ประมาณ 500 ปีก่อนคริสต์ศักราช เจ้าชายโคตมะ สิทธัตถะ ซึ่งเสด็จออกผนวชในฐานะสมณะ ได้เสด็จมายังริมฝั่งแม่น้ำปัลคุอันร่มรื่น ใกล้เมืองคยา ที่นั่นพระองค์ประทับนั่งบำเพ็ญเพียรใต้ ต้นพระศรีมหาโพธิ์ (Ficus religiosa) ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกขององค์พระมหาเจดีย์พุทธคยาในปัจจุบัน หลังจากบำเพ็ญเพียรเป็นเวลาสามวันสามคืน พระสิทธัตถะได้อ้างว่าทรงบรรลุการตรัสรู้และญาณหยั่งรู้ ได้พบคำตอบที่พระองค์แสวงหา ณ โพธิบัลลังก์ ซึ่งเป็นแท่นหินทรายแดงตั้งอยู่ใต้ต้นโพธิ์ อันเป็นจุดที่พระพุทธองค์ทรงประทับตรัสรู้

หลังจากตรัสรู้แล้ว พระพุทธองค์ได้ประทับเสวยวิมุตติสุข (ความสุขที่เกิดจากความหลุดพ้น) ณ สถานที่ต่างๆ บริเวณใกล้เคียงเป็นเวลา 7 สัปดาห์ หรือที่เรียกว่า สัตตมหาสถาน ซึ่งประกอบด้วย:

• สัปดาห์ที่ 1: โพธิบัลลังก์ (ใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์)

  • พระพุทธองค์ทรงประทับนั่งขัดสมาธิ บัลลังก์แก้วใต้ต้นพระศรีมหาโพธิ์ ณ จุดที่ตรัสรู้ เพื่อเสวยวิมุตติสุขตลอด 7 วัน

• สัปดาห์ที่ 2: อนิมิสเจดีย์

  • ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของต้นพระศรีมหาโพธิ์ (ปัจจุบันมีเจดีย์เล็กๆ สร้างครอบไว้) พระพุทธองค์ประทับยืนทอดพระเนตรต้นพระศรีมหาโพธิ์ไม่กะพริบพระเนตรตลอด 7 วัน ด้วยความซาบซึ้งในธรรมที่ตรัสรู้

• สัปดาห์ที่ 3: รัตนจงกรมเจดีย์

  • ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของเจดีย์พุทธคยา (ปัจจุบันมีแนวกำแพงกั้นเป็นทางเดินจงกรมเล็กๆ) พระพุทธองค์ทรงเดินจงกรมเสวยวิมุตติสุข ณ ที่นี้

• สัปดาห์ที่ 4: รัตนฆรเจดีย์

  • ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของเจดีย์พุทธคยา (ปัจจุบันมีเจดีย์ขนาดเล็กและวิหารสร้างครอบไว้) พระพุทธองค์ประทับเสวยวิมุตติสุขในเรือนแก้วที่เทวดาเนรมิตถวาย และทรงพิจารณาพระอภิธรรมตลอด 7 วัน

• สัปดาห์ที่ 5: อชปาลนิโครธเจดีย์

  • อยู่ระหว่างเจดีย์พุทธคยากับแม่น้ำเนรัญชรา (ปัจจุบันไม่มีต้นไม้หรือเจดีย์แล้ว แต่มีประดิษฐานพระพุทธรูปปางวัฏฏะ) พระพุทธองค์ประทับใต้ต้นไทร (อชปาลนิโครธ) ณ ที่นี้ พราหมณ์ผู้หนึ่งได้เข้ามาทูลถามถึงความเป็นพราหมณ์ พระพุทธองค์ตรัสว่าบุคคลจะเป็นพราหมณ์ได้ด้วยการกระทำ ไม่ใช่ด้วยชาติกำเนิด

• สัปดาห์ที่ 6: มุจลินทเจดีย์

  • ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของเจดีย์พุทธคยา (มีสระน้ำล้อมรอบและประดิษฐานพระพุทธรูปปางนาคปรก) พระพุทธองค์ประทับนั่งขัดสมาธิใต้ต้นจิก (มุจลินท์) ขณะนั้นเกิดฝนตกหนัก พญานาคชื่อมุจลินท์ได้แผ่พังพานปกป้องคุ้มครองพระพุทธองค์

• สัปดาห์ที่ 7: ราชายตนะเจดีย์

  • ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของเจดีย์พุทธคยา (ปัจจุบันเป็นต้นไม้ขนาดใหญ่) พระพุทธองค์ประทับใต้ต้นเกด (ราชายตนะ) ณ ที่นี้ พ่อค้าสองคนชื่อ ตปุสสะ และ ภัลลิกะ ได้นำข้าวสัตตุก้อนและน้ำผึ้งมาถวาย และได้เป็นอุบาสกคู่แรกในพระพุทธศาสนา

หลังจากเจ็ดสัปดาห์ พระพุทธองค์ได้เสด็จไปยังสารนาถ ซึ่งพระองค์ทรงเริ่มเผยแผ่พระพุทธศาสนาและแสดงปฐมเทศนา

เหล่าสาวกของพระโคตมพุทธเจ้าเริ่มมาเยือนสถานที่แห่งนี้ในช่วงพระจันทร์เต็มดวงในเดือนวิสาขะ (เมษายน-พฤษภาคม) ตามปฏิทินฮินดู เมื่อเวลาผ่านไป สถานที่แห่งนี้เป็นที่รู้จักกันในชื่อ พุทธคยา วันตรัสรู้เป็น วันวิสาขบูชา และต้นไม้ก็เป็น ต้นพระศรีมหาโพธิ์

ประวัติของพุทธคยามีการบันทึกไว้ในจารึกและบันทึกการจาริกแสวงบุญมากมาย ที่สำคัญที่สุดคือบันทึกของพระภิกษุชาวจีน ฟาเซียน ในศตวรรษที่ 5 และพระ เสวียนจ้าง ในศตวรรษที่ 7 พื้นที่นี้เป็นศูนย์กลางของอารยธรรมพุทธศาสนามานานหลายศตวรรษ จนกระทั่งถูกกองทัพเติร์กเข้ายึดครองในศตวรรษที่ 13 ชื่อสถานที่ พุทธคยา ไม่ได้ถูกนำมาใช้จนกระทั่งศตวรรษที่ 18 ก่อนหน้านั้นเป็นที่รู้จักกันในชื่อ อุรุเวลา, สัมโพธิ, วัชรอาสน์ หรือ มหาโพธิ์ อารามหลักของพุทธคยาเคยถูกเรียกว่า โพธิมณฑลวิหาร (ภาษาบาลี) ปัจจุบันเรียกว่า วัดมหาโพธิ์ ตั้งอยู่ทางด้านตะวันตกของแม่น้ำเนรัญชรา ห่างจากแม่น้ำประมาณ 350 เมตร ในจังหวัดคยา รัฐพิหาร ประเทศอินเดีย

เมื่อวันที่ 7 กรกฎาคม 2556 เกิดเหตุระเบิด 5 ลูกในบริเวณวัดมหาโพธิ์ และอีก 4 ลูกในเมือง ส่วนอีก 3 ลูกถูกเก็บกู้ได้สำเร็จ ปัจจุบันพุทธคยามีการรักษาความปลอดภัยที่เข้มงวด โดยมีจุดตรวจ 3 ชั้นพร้อมเครื่องตรวจจับโลหะและกล้องวงจรปิดความละเอียดสูง

• ทางอากาศ: สนามบินที่ใกล้ที่สุดคือ สนามบินคยา (GAY) ซึ่งอยู่ห่างจากพุทธคยาประมาณ 12 กม. สนามบินนี้ให้บริการเที่ยวบินภายในประเทศและบางเที่ยวบินระหว่างประเทศสำหรับผู้แสวงบุญโดยเฉพาะ นอกจากนี้ สนามบินนานาชาติอินทิรา คานธี (DEL) ในเดลี เป็นสนามบินนานาชาติหลักที่ใกล้ที่สุด ห่างออกไปประมาณ 200-230 กม. จากเดลี คุณสามารถเดินทางโดยรถไฟ รถบัส หรือแท็กซี่ไปยังคยาได้

• ทางรถไฟ: คยาเชื่อมต่อกับเครือข่ายรถไฟที่กว้างขวางเป็นอย่างดี สถานีรถไฟหลักคือ สถานีคยา (Gaya Junction - GAYA) มีรถไฟหลายขบวนจากเมืองใหญ่ๆ ของอินเดีย เช่น เดลี มุมไบ โกลกาตา และเจนไน หยุดที่นี่

• ทางถนน: พุทธคยาเชื่อมต่อด้วยเครือข่ายถนนที่ดี รวมถึงทางหลวงจากเดลี (ทางด่วน Yamuna) และลัคเนา (ทางด่วน Agra Lucknow) มีรถบัส (ทั้งส่วนตัวและของรัฐ) และแท็กซี่ส่วนตัวให้บริการอย่างง่ายดายจากเมืองต่างๆ ในรัฐพิหารและรัฐใกล้เคียง

• เวลาที่เหมาะสมที่สุดในการเยี่ยมชม: ช่วงเวลาที่ดีที่สุดคือในช่วง เดือนที่อากาศเย็นสบาย ตั้งแต่เดือนตุลาคมถึงเดือนมีนาคม เมื่ออากาศกำลังดี หลีกเลี่ยงช่วงฤดูร้อน (เมษายน-มิถุนายน) เนื่องจากความร้อนจัด และฤดูมรสุม (กรกฎาคม-กันยายน) เนื่องจากความชื้นและฝน

• การเยี่ยมชมในตอนเช้าตรู่: ตั้งเป้าที่จะเยี่ยมชม ในช่วงเช้าตรู่ (ทันทีหลังพระอาทิตย์ขึ้น) เพื่อหลีกเลี่ยงฝูงชนและสัมผัสความมหัศจรรย์ของพุทธคยาในแสงแรกของวัน ซึ่งเหมาะสำหรับการถ่ายภาพด้วย

• รองเท้า: คุณจะต้องถอดรองเท้าหรือสวมถุงคลุมรองเท้าที่จัดไว้ให้เมื่อเข้าชม แนะนำให้นำรองเท้าที่ใส่สบายมาด้วยเพื่อเดินรอบบริเวณที่กว้างขวาง

• การตรวจความปลอดภัย: คาดว่าจะมีการตรวจความปลอดภัยอย่างเข้มงวด ไม่อนุญาตให้นำกระเป๋าขนาดใหญ่ อาหาร และอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์บางชนิดเข้าไปข้างใน โปรดตรวจสอบแนวทางปฏิบัติอย่างเป็นทางการล่วงหน้า

• การแต่งกายที่เหมาะสม: แต่งกายสุภาพเรียบร้อย โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อเยี่ยมชมวัดวาอารามภายในบริเวณ

• ตั๋ว: ซื้อตั๋วออนไลน์ล่วงหน้าเพื่อประหยัดเวลาและหลีกเลี่ยงการต่อคิว โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงฤดูท่องเที่ยว มักมีคิวแยกต่างหากสำหรับนักท่องเที่ยวต่างชาติ

• มัคคุเทศก์: พิจารณาจ้างมัคคุเทศก์ที่ได้รับอนุญาตที่ทางเข้าเพื่อรับข้อมูลเชิงลึกทางประวัติศาสตร์ แต่ควรตกลงราคากันล่วงหน้า

ค่าเข้าชม:

• สำหรับชาวต่างชาติ: ประมาณ 100 รูปีอินเดีย (สำหรับวัดมหาโพธิ์) และอาจมีค่าธรรมเนียมเพิ่มเติมสำหรับกล้องถ่ายรูป/วิดีโอ

• สำหรับชาวอินเดีย: ประมาณ 15 รูปีอินเดีย (สำหรับวัดมหาโพธิ์)

• เด็กอายุต่ำกว่า 15 ปี: เข้าฟรี

เวลาทำการ:

• เปิดทุกวัน: ตั้งแต่พระอาทิตย์ขึ้น (ประมาณ 05:00 น.) ถึงพระอาทิตย์ตก (ประมาณ 21:00 น. หรือตามเวลาปิดประตูวัด)

• ปิด: ไม่มีวันปิดทำการเป็นประจำ แต่เวลาอาจแตกต่างกันไปในช่วงเทศกาลสำคัญบางช่วง