หอวัฒนธรรมนิทัศน์ พะเยา (วัดศรีโคมคำ) ก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2539 โดยพระธรรมวิมลโมลี (เจ้าอาวาสวัดศรีโคมคำในขณะนั้น) มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมและจัดแสดงศิลปวัตถุทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของเมืองพะเยา ภายในอาคาร 2 ชั้น แบ่งเป็นห้องจัดแสดง 5 ห้อง รวม 13 ส่วน เนื้อหาภายในครอบคลุมตั้งแต่ ยุคก่อนประวัติศาสตร์จนถึงปัจจุบัน

ประวัติศาสตร์ยุคก่อนประวัติศาสตร์ของพะเยา
หอจัดแสดงหลักฐานทางโบราณคดีที่ค้นพบในพื้นที่รอบกว๊านพะเยาและดอยหลวง เช่น เครื่องมือหินขัด เครื่องประดับสำริด และภาชนะดินเผา อายุราว 3,000–5,000 ปี แสดงให้เห็นว่าพื้นที่แห่งนี้มีการตั้งถิ่นฐานของมนุษย์มาตั้งแต่ยุคก่อนอาณาจักร การจัดแสดงยังอธิบายถึงรูปแบบการดำรงชีวิตของผู้คนในสมัยนั้น เช่น การเกษตร การล่าสัตว์ และความเชื่อทางจิตวิญญาณที่เกี่ยวข้องกับธรรมชาติ

การกำเนิดอาณาจักรภูกามยาว (พะเยา)
ภูกามยาว หรือ “เมืองพะเยา” เป็นอาณาจักรโบราณที่รุ่งเรืองในช่วงพุทธศตวรรษที่ 18–19 มีศูนย์กลางอยู่บริเวณกว๊านพะเยา ปกครองโดยกษัตริย์สาย “พญางำเมือง” ซึ่งมีความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นกับพญามังรายแห่งล้านนาและพ่อขุนรามคำแหงแห่งสุโขทัย นิทรรศการในส่วนนี้จัดแสดงศิลาจารึกจำลอง เครื่องใช้โลหะ เครื่องปั้น และแบบจำลองเมืองโบราณ เพื่อถ่ายทอดเรื่องราวการก่อร่างอาณาจักรและพัฒนาการของศาสนา พุทธศิลป์ และสังคมเมืองในยุคนั้น

ศิลปะล้านนาสกุลช่างพะเยา
ส่วนจัดแสดงนี้นำเสนอผลงานช่างฝีมือ “สกุลช่างพะเยา” ซึ่งมีเอกลักษณ์เฉพาะ เช่น พระพุทธรูปหินทราย พระพุทธรูปสัมฤทธิ์ และงานแกะสลักไม้ที่มีลักษณะอ่อนช้อย ใบหน้าเปี่ยมเมตตา และมีการใช้ลายประดับแบบพะเยาแท้ ๆ เช่น ลายดอกพุดตานและลายเครือเถา ตัวอย่างสำคัญได้แก่ พระพุทธรูป “หลวงพ่อพระเจ้าองค์ดำ” พระพุทธรูปศิลปะสัมฤทธิ์ที่มีอายุหลายร้อยปี และถือเป็นต้นแบบของงานพุทธศิลป์ล้านนาตอนปลาย

วัฒนธรรมประเพณีและวิถีชีวิตของชาวพะเยา
นิทรรศการส่วนนี้ถ่ายทอดวิถีชีวิตของชาวพะเยาในอดีต ผ่านของใช้พื้นบ้าน เครื่องมือทอผ้า เครื่องจักสาน เครื่องปั้นดินเผา และเครื่องดนตรีพื้นเมือง นอกจากนี้ยังมีสื่อจำลองงานประเพณีสำคัญ เช่น ประเพณีเผาเทียนเล่นไฟ, ประเพณีปอยหลวง, งานบวงสรวงพ่อขุนงำเมือง, และ งานสงกรานต์เมืองพะเยา ซึ่งแสดงให้เห็นถึงความผูกพันระหว่างศาสนา ศิลปะ และชุมชน

นอกจากการจัดแสดงถาวรแล้ว ภายในหอวัฒนธรรมนิทัศน์ยังมีนิทรรศการหมุนเวียนและกิจกรรมด้านวัฒนธรรม เช่น เวิร์กช็อปศิลปะล้านนา การบรรยายทางโบราณคดี และการจัดแสดงสื่อมัลติมีเดียเพื่อการเรียนรู้ของเยาวชน

หอวัฒนธรรมนิทัศน์แห่งนี้ยังได้รับ รางวัลดีเด่น “รางวัลอุตสาหกรรมท่องเที่ยวไทย ครั้งที่ 7” ประจำปี พ.ศ. 2551 และตั้งอยู่ในทำเลงดงามด้านหลังวัดศรีโคมคำ ติดกับกว๊านพะเยา เหมาะแก่การพักผ่อนชมวิวหลังการเยี่ยมชม

รถยนต์ส่วนตัว:

• ใช้ถนนพหลโยธิน มุ่งหน้าเข้าสู่ตัวเมืองพะเยา หอวัฒนธรรมนิทัศน์จะอยู่ด้านในบริเวณวัดศรีโคมคำ

รถสาธารณะ/รถรับจ้าง:

• สามารถเดินทางจากสถานีขนส่งพะเยา หรือในตัวเมืองไปยังวัดศรีโคมคำได้โดยง่าย

• ผู้ที่ชื่นชอบประวัติศาสตร์และโบราณคดีควรใช้เวลาเข้าชมอย่างน้อย 1–2 ชั่วโมง

• แนะนำให้เข้าชมควบคู่กับการสักการะพระเจ้าตนหลวงภายในวัดศรีโคมคำ

• ถ่ายภาพวิวกว๊านพะเยาจากด้านหลังอาคารในช่วงเย็น แสงแดดสวยเป็นพิเศษ

ค่าเข้าชม:

• ผู้ใหญ่คนไทย: 20 บาท

• เด็ก/พระ/เณร: 10 บาท

• ชาวต่างชาติ: 40 บาท

เวลาเปิด–ปิด:

• เปิดทุกวันพุธ – วันอาทิตย์ (ปิดวันจันทร์และวันอังคาร)
  เวลา 08:30 น. – 16:30 น.