อนุสาวรีย์พ่อขุนงำเมือง (Phokhun Ngam Mueang Monument) หรือ พญางำเมือง (ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 1801–1841) ทรงเป็นกษัตริย์ผู้ปกครองเมืองภูกามยาวลำดับที่ 9 ซึ่งเป็นยุคที่เมืองพะเยามีความเจริญรุ่งเรืองมากทั้งด้านเศรษฐกิจ ศิลปวัฒนธรรม และการเมือง อนุสาวรีย์ตั้งอยู่บริเวณสวนสมเด็จย่า 90 ริมกว๊านพะเยา อันเป็นพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์และจุดศูนย์รวมจิตใจของชาวเมือง

ความสัมพันธ์และอิทธิฤทธิ์
พญางำเมืองทรงเป็นหนึ่งใน “สามสหายผู้ยิ่งใหญ่” แห่งอาณาจักรล้านนา ร่วมกับ พ่อขุนเม็งรายมหาราช แห่งเชียงราย และ พ่อขุนรามคำแหงมหาราช แห่งสุโขทัย ทั้งสามพระองค์ได้กระทำสัตย์สาบานร่วมกัน ณ แม่น้ำอิง ซึ่งถือเป็นสัญลักษณ์แห่งมิตรภาพและพันธมิตรระหว่างอาณาจักร

ตำนานกล่าวว่า พญางำเมืองทรงมีอิทธิฤทธิ์ทางวาจา ดังคำที่ชาวบ้านเล่าขานว่า:
“แดดก็บ่อฮ้อน ฝนก็บ่อฮำ จักให้แดดก็แดด จักให้บดก็บด”
หมายถึง พระองค์สามารถบันดาลให้ดินฟ้าอากาศเป็นไปตามพระประสงค์

สัญลักษณ์ของเมือง
อนุสาวรีย์เป็นรูปหล่อขนาดเท่าองค์จริง ประทับนั่งบนฐานหินอ่อนท่ามกลางสวนสาธารณะร่มรื่นและวิวกว๊านพะเยา เป็นจุดที่ชาวเมืองและนักท่องเที่ยวมักมาสักการะเพื่อความเป็นสิริมงคล

ประเพณีและกิจกรรมสำคัญ
ทุกวันที่ 5 มีนาคมของทุกปี มีการจัดงาน “วันพ่อขุนงำเมือง” เพื่อรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณ มีพิธีบวงสรวง การแสดงพื้นบ้าน และขบวนแห่เทิดพระเกียรติ

รถยนต์ส่วนตัว:

• ตั้งอยู่ริมถนนเลียบกว๊านพะเยา มีลานจอดรถภายในสวนสาธารณะ

รถรับจ้าง:

• สามารถใช้บริการรถสามล้อเครื่อง (ตุ๊กตุ๊ก) หรือมอเตอร์ไซค์รับจ้างจากจุดใดในตัวเมืองมายังอนุสาวรีย์ได้

จุดสังเกต:

• อยู่ใกล้ท่าเรือข้ามไป วัดติโลกอาราม และเป็นจุดเริ่มต้นของถนนเลียบกว๊าน

• ช่วงเวลาที่เหมาะสม: แนะนำมาช่วงเช้าตรู่หรือเย็นย่ำ เพื่อชมวิวพระอาทิตย์ขึ้นและตกที่งดงามเหนือกว๊านพะเยา

• สักการะ: จุดธูปบูชาเพื่อขอพรเรื่องความสำเร็จและความรุ่งเรืองในชีวิต

• กิจกรรม: เดินเล่นออกกำลังกายรอบสวนสมเด็จย่า 90 หรือเช่าจักรยานชมบรรยากาศริมกว๊าน

• ถ่ายภาพ: จุดถ่ายภาพยอดนิยมโดยมีฉากหลังเป็นวิวกว๊านพะเยาและภูเขา

• ร้านอาหารใกล้เคียง: มีร้านอาหารท้องถิ่นและคาเฟ่ริมกว๊านให้เลือกนั่งพักผ่อน

ค่าเข้าชม:

• ฟรี (พื้นที่สาธารณะ)

เวลาเปิดทำการ:

• เปิด 24 ชั่วโมง (พื้นที่สาธารณะและสวนสาธารณะ)