บ้านพะโป้ หรือ บ้านห้าง ร.๕ (Baan Pha Po or Baan Hang R. 5) สร้างขึ้นราว พ.ศ. 2429 โดย พะโป้ คหบดีชาวพม่า/กะเหรี่ยง ผู้มั่งคั่งจากการค้าไม้บริเวณปากคลองสวนหมาก เมืองนครชุม สมัยรัชกาลที่ 5 พะโป้ได้ซื้อบ้านหลังนี้จาก พระยาราม บ้านหลังนี้เคยเป็นศูนย์กลางการค้าไม้ริมแม่น้ำปิงและเป็นที่พบปะของพ่อค้าไม้ในอดีต ช่วยสะท้อนภาพเศรษฐกิจและสังคมของนครชุมในสมัยนั้น

ในปี พ.ศ. 2449 สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสต้นเมืองกำแพงเพชร และได้เสด็จเยือนบ้านพะโป้ ทำให้บ้านเป็นที่รู้จักในชื่อ บ้านห้าง ร.5 ซึ่งสะท้อนถึงบทบาทสำคัญของบ้านในประวัติศาสตร์และสังคมท้องถิ่น

ข้อมูลสถาปัตยกรรมและศิลปะ:
ตัวบ้านเป็นอาคารไม้สัก 2 ชั้น ทั้งหลังสร้างด้วยไม้สักทองคุณภาพสูง ตกแต่งด้วย ไม้ฉลุลายประณีต ผสมผสานระหว่างสถาปัตยกรรมไทยและตะวันตก (สไตล์ขนมปังขิง) มีหลังคาและระเบียงแบบไทยร่วมสมัยกับหน้าต่างและซุ้มประตูแบบตะวันตก
ลวดลายแกะสลักไม้และการจัดวางห้องต่าง ๆ แสดงถึงความมั่งคั่งและรสนิยมของพ่อค้าไม้ในสมัยรัชกาลที่ 5

เชื่อมโยงสถานที่ใกล้เคียง:
นักท่องเที่ยวสามารถชมบ้านพะโป้ควบคู่ไปกับโบราณสถานใกล้เคียงใน เมืองเก่านครชุม เช่น

• วัดสว่างอารมณ์ – ศูนย์รวมจิตใจและสถานที่สำคัญทางศาสนา

• คลองสวนหมาก – แหล่งค้าขายไม้ซุงในอดีต

• โบราณสถานอื่น ๆ ในเมืองนครชุม – ช่วยให้เห็นภาพรวมของศูนย์กลางการค้าไม้และวิถีชีวิตในอดีต

เชิงวรรณกรรมและแรงบันดาลใจ:
บ้านพะโป้เป็นแรงบันดาลใจสำคัญให้กับนวนิยายชื่อดัง "ชั่วฟ้าดินสลาย"
เรื่องราวของบ้านสะท้อนถึงความรุ่งเรืองและการเปลี่ยนแปลงทางสังคมในสมัยรัชกาลที่ 5 นักท่องเที่ยวที่สนใจวรรณกรรมสามารถเชื่อมโยงการชมบ้านกับการอ่านนวนิยายเพื่อเห็นภาพชีวิตของพ่อค้าไม้และบรรยากาศเมืองเก่าได้อย่างชัดเจน

สถานะปัจจุบัน:
ปัจจุบันบ้านอยู่ในสภาพทรุดโทรมและเป็นบ้านร้าง นักท่องเที่ยวสามารถชมความงามของสถาปัตยกรรมจากด้านนอกเท่านั้น เนื่องจากโครงสร้างภายในไม่ปลอดภัย

โดยรถยนต์ส่วนตัว:

• จากตัวเมืองกำแพงเพชร ใช้เส้นทางไปยัง นครชุม ข้ามสะพานไปฝั่งตะวันตกของแม่น้ำปิง

• เมื่อเข้าถึงเมืองเก่านครชุม ให้มุ่งหน้าสู่ คลองสวนหมาก บ้านพะโป้ตั้งอยู่บริเวณปากคลองฝั่งใกล้ วัดสว่างอารมณ์

• สามารถจอดรถบริเวณถนนสาธารณะรอบ ๆ แล้วเดินเข้าชมบ้านจากด้านนอก

โดยรถสาธารณะ/รถตู้:

• จากตัวเมืองกำแพงเพชร สามารถเรียกรถสองแถวหรือรถตู้ไปยัง นครชุม

• ลงใกล้ วัดสว่างอารมณ์ หรือ คลองสวนหมาก แล้วเดินต่อประมาณ 5–10 นาที

• ชมภายนอก: ควรเดินชมจากด้านนอกเพื่อความปลอดภัย ห้ามขึ้นตัวบ้าน

• เชื่อมโยงประวัติศาสตร์: เยี่ยมชมควบคู่กับ วัดสว่างอารมณ์ และโบราณสถานอื่น ๆ ในเมืองนครชุม

• ถ่ายภาพ: ช่วงกลางวันแสงดี เหมาะสำหรับถ่ายภาพสถาปัตยกรรมไม้สัก

• สวมรองเท้าสบาย: บริเวณรอบบ้านอาจมีพื้นขรุขระ

• ศึกษาข้อมูล: อ่านประวัติพะโป้และเรื่องราวการค้าไม้เพื่อเพิ่มความเข้าใจ

ค่าเข้าชม:

• ไม่มีค่าเข้าชม (สามารถชมได้จากภายนอก)

เวลาเปิด–ปิด:

• เวลาทำการ: ไม่มีกำหนดเวลาเปิด-ปิด เนื่องจากเป็นบ้านร้าง สามารถชมจากถนนภายนอกได้ (แนะนำช่วงกลางวัน)

• วันเปิดทำการ: เปิดทุกวัน