หอไตรวัดคูยาง (Ho Trai Wat Khu Yang) เป็นหนึ่งใน หอไตรกลางน้ำ ที่สำคัญที่สุดของ จังหวัดกำแพงเพชร ตั้งอยู่ภายใน วัดคูยาง พระอารามหลวงชั้นตรีชนิดสามัญ ซึ่งเป็น ศูนย์กลางการปกครองคณะสงฆ์ของจังหวัด มาอย่างยาวนาน ทำให้พื้นที่แห่งนี้มีบทบาททั้งในด้าน ศาสนา, การศึกษา, และวัฒนธรรม ของเมืองกำแพงเพชรตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน วัดคูยาง ยังถือเป็น วัดสำคัญประจำเมือง ที่มีประวัติเก่าแก่กว่า 200 ปี จึงเป็นแหล่งรวม โบราณวัตถุและสถาปัตยกรรมทรงคุณค่า ในภูมิภาคนี้

อาคาร หอไตร สร้างด้วยไม้ทั้งหลังในรูปแบบ สถาปัตยกรรมไทยพื้นถิ่น มีขนาด กว้าง 6 เมตร ยาว 12 เมตร และยกใต้ถุนสูงอย่างโดดเด่น หอไตรตั้งอยู่กลางคูน้ำ ตามภูมิปัญญาคนโบราณ เพื่อป้องกัน ปลวก, หนู, และแมลง ไม่ให้ทำลาย คัมภีร์พระไตรปิฎก ที่ทำจากใบลาน ซึ่งต้องการสภาพแวดล้อมที่ แห้งและปลอดภัย โครงสร้างกลางน้ำแบบนี้ยังสะท้อนความรู้ด้าน การอนุรักษ์โบราณเอกสาร ที่สืบทอดกันมาหลายชั่วอายุคน

รูปแบบสถาปัตยกรรมเป็น ศิลปะรัตนโกสินทร์ตอนต้นถึงกลาง มี หลังคาทรงจั่วพร้อมช่อฟ้าหางหงส์ อันงดงาม ด้านในหอไตรประดิษฐาน โบราณศิลปวัตถุสำคัญ เช่น ตู้พระธรรมลายรดน้ำลงรักปิดทองสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์, หีบพระธรรมไม้แกะสลัก, และ คัมภีร์ใบลานโบราณ หลายประเภท ทั้ง พระไตรปิฎก, อรรถกถา, และคัมภีร์ด้านพระวินัย ซึ่งเป็นแหล่งองค์ความรู้พื้นฐานของ พระพุทธศาสนาในภาคเหนือ บางส่วนเปิดให้ชมภายนอกเท่านั้น เพื่อรักษาสภาพของเอกสารและโบราณวัตถุไม่ให้เสื่อมสภาพตามกาลเวลา

ในช่วงหลายสิบปีที่ผ่านมา หอไตร ได้รับการบูรณะตามหลักการ อนุรักษ์อาคารไม้แบบดั้งเดิม โดยคงโครงสร้างเดิมให้มากที่สุด ทั้ง ระบบเสาไม้, พื้นไม้, และหลังคาทรงจั่ว ที่ใช้วัสดุแบบเดียวกับของเก่า การดูแลรักษา อาคารกลางน้ำ เช่นนี้ นับเป็นหนึ่งในตัวอย่างอันโดดเด่นของ การอนุรักษ์สถาปัตยกรรมพุทธศาสนา ในจังหวัดกำแพงเพชร ซึ่งปัจจุบันพบได้น้อยลงเรื่อย ๆ

นอกจากนี้ หอไตรวัดคูยาง ยังมี คุณค่าทางประวัติศาสตร์อย่างยิ่ง เนื่องจากเป็นสถานที่ที่ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที่ 5) เคย เสด็จประพาสต้น และถูกกล่าวถึงใน พระราชนิพนธ์ ทำให้หอไตรแห่งนี้เป็นหนึ่งใน แหล่งเรียนรู้สำคัญ ของผู้ที่สนใจ ประวัติศาสตร์ไทย, งานช่างโบราณ, และสถาปัตยกรรมพุทธศาสนา ในยุครัตนโกสินทร์

รถยนต์ส่วนตัว:

• ใช้ทางหลวงหมายเลข 1 (ถนนพหลโยธิน) มุ่งหน้าเข้าสู่เมืองกำแพงเพชร จากนั้นใช้ระบบนำทาง (GPS) ค้นหา “วัดคูยาง” เพื่อไปถึงได้อย่างง่ายดาย มีพื้นที่จอดรถพร้อมรองรับนักท่องเที่ยว

รถโดยสารสาธารณะ:

• เมื่อเดินทางมาถึง สถานีขนส่งจังหวัดกำแพงเพชร สามารถต่อ รถสามล้อเครื่อง (ตุ๊กตุ๊ก) หรือ รถสองแถวรับจ้าง เข้าสู่วัดคูยาง ใช้เวลาเดินทางเพียงไม่กี่นาที

• เยี่ยมชม โบราณวัตถุอื่น ๆ ภายในวัด เช่น พระพุทธวชิรปราการ พระประธานสำคัญ

• สังเกต สถาปัตยกรรมไม้แบบดั้งเดิมของหอไตรกลางน้ำ ซึ่งหาชมได้ยาก

• สำหรับผู้สนใจ ประวัติศาสตร์ไทย ควรอ่าน พระราชนิพนธ์เสด็จประพาสต้นของรัชกาลที่ 5 เพื่อเข้าใจความสำคัญของสถานที่

• คำแนะนำด้านมารยาท: เนื่องจากเป็น วัดที่ยังใช้งานอยู่ ควร แต่งกายสุภาพ, รักษาความสงบ, และ ไม่ปีนหรือสัมผัสหอไตรโดยตรง

• ช่วงเวลาเข้าชมที่เหมาะสม: ช่วงเช้า (08:00–10:00 น.) แสงสวยและบรรยากาศสงบ เหมาะสำหรับถ่ายรูปและเดินชม

• จุดชมวิวและถ่ายภาพ: บริเวณ สะพานหรือริมคูน้ำรอบหอไตร เป็นมุมถ่ายรูปยอดนิยม

• กิจกรรมเล็กน้อย: ฟังคำบรรยายประวัติศาสตร์จากเจ้าหน้าที่หรือช่างผู้ดูแล และชม คัมภีร์ใบลานและโบราณวัตถุ ภายในหอไตร

ค่าเข้าชม:

• เข้าชมฟรี – หอไตรตั้งอยู่ภายในวัดคูยาง (พระอารามหลวง) ไม่มีค่าใช้จ่าย

เวลาเปิด–ปิด:

• เปิดทุกวัน

• เวลา 08:00 น. – 17:00 น. (ช่วงกลางวันเป็นเวลาที่สะดวกที่สุดสำหรับการเยี่ยมชม)